شناخت کامل آتش سوزی و پیشگیری از آن
مقدمه اطفاء حریق
اطفاء حریق: آتش را یکی از چهار عنصر اصلی تشکیل دهنده جهان می دانستند.
در ایران آتش را بسیار محترم می داشتند و از این رو عده ای به اشتباه زرتشتیان را آتش پرست می نامیدند.
به جز ایرانیان و زرتشتیان پیروان آیین های دیگر هم کمابیش برای این عنصر ارزش قائل اند، چنانکه پیروان بودا آتش را هرگز با فوت کردن خاموش نمی کنند.
برابر عربى آتش، «نار» و 145 بار در قرآن آمده است.
واژه آتش در زبان پهلوی آتخش و در زبان اوستایی٬ آترش (ātarš) است.
این واژه برگرفته از واژه اوستایی آتَر (ātar) است. این واژه در پارسی میانه آتُر (ĀDUR یا ādar) و در فارسی امروزی آذر است.
آتش را در فارسی امروزی و در لهجه های گوناگون به شکل های آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر و... می گویند.
آتیش که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجه های دیگر است نیز در زبان پهلوی آدیشت یا آتیشت و پس تر در فارسی دری آذیش بوده است.
تسلط بر آتش یکی از نقاط عطف زندگی انسان بود که به مجموعه ای از تحولات انقلابی در زندگی آنان و تمایز آن ها از دیگر انسان سایان منجر شد.
ساخت آتش به منظور گرما، پخت غذا و حفاظت و روشن کردن کوره های صنعت صورت گرفت.
پخت غذا باعث شد تا هضم و جویدن غذاها ساده تر شده و مقدار انرژی قابل دریافت از مواد غذایی افزایش بیابد.
که خود میزان زمانی را که انسان صرف پیدا کردن غذا می کرد، کاهش می داد.
آتش در پیشرفت تمدن بشر نقش مؤثری داشته و در تهیه غذا، پوشاک، حمل و نقل، ضد عفونی کردن و ساختن تجهیزات به بشر كمک های فراوانی كرده است.
البته نباید فراموش كرد كه آتش همان اندازه كه می تواند برای انسان مفید باشد.
اگر درست به كار گرفته نشود و قابل مهار نباشد، بزرگترین و خطرناک ترین وسیله نابودی موجودات است.
در خصوص كشف آتش، حدس زده می شود آتش های اولیه به وسیله طبیعت ایجاد شده باشند.
به عنوان مثال آتش های ایجاد شده به وسیله رعد و برق، مواد مذاب آتش فشان ها یا اشعه سوزان خورشید را می توان بیان كرد.
به همین دلیل در وحله اول بشر از آتش ترسیده و پرستش آتش از همین جا منشأ گرفته است.
در گذشته آتش سوزی های بزرگی در دنیا اتفاق افتاده كه تلفات زیادی در بر داشته است.
به طور مثال در سال 1750 ده هزار خانه در شهر قسطنطنیه در آتش سوخت در مسكو در سال 1756 پانزده هزار خانه و در نیویورک در سال 1835 كلیه خانه های واقع در 13 هكتار زمین در آتش سوخت.
در سال 1996 در انگلستان بیش از 532000 فقره آتش سوزی ثبت گردید.
كه یک سوم آن در محیط كار اتفاق افتاده است كه باعث بیش از 600 مورد مرگ و 16000 جراحت به افراد شده است.
در ایران آتش سوزی جلفا در سال 1355 در آن زمان یک میلیارد تومان خسارت بر جای گذاشت.
طبق بررسی های انجام شده در هر سال بین 60 تا 90 مورد آتش سوزی به ازای هر یكصد هزار نفر جمعیت در شهر های كشور رخ می‌‌دهد.
كه بسیاری از آنها مربوط به محیط كار است .
آتش سوزی از حوادثی است كه هر لحظه ممكن است در هر مكان و برای هر كسی اتفاق بیفتد و بر اثر آن خسارت های جانی و مالی جبران ناپذیری وارد شود.
از این رو همه افراد به ویژه كودكان، سالمندان و همه مكان های پرخطر نظیر منازل، دفاتر كار، مدارس، بیمارستان ها، كارخانجات در معرض این خطر خانمان و جان سوز قرار دارند.
آمار هایی كه در جهان انتشار می یابد، معرف خسارات عظیم و تلفات نسبتاً زیاد ناشی از آتش سوزی است.
دانش و اطلاعات مربوط به آتش و شناخت راه های پیشگیری و كنترل آن، از ضروریات زندگی سالم محسوب می شود.
نتایج بررسی ها نشان می دهند نزدیک به 75 درصد آتش سوزی ها، قابل پیش بینی و پیشگیری هستند.
و مهم این است كه برای 25 درصد دیگر حریق های غیر قابل پیش بینی، تمهیدات مناسب نظیر طراحی و نصب سیستم های اعلام و اطفاء حریق و نیز آموزش های مستمر افراد در نظر گرفته شود.
اگر تصور شود كه با بیمه كردن مؤسسات و سازمان ها می توان خسارت های ناشی از آتش سوزی را جبران كرد، به خطا رفته ایم.
چرا كه جبران تلفات جانی و جنبه های روانی ناشی از آن بسیار سخت است.
بعضی افراد نیز به دلیل این كه تاكنون گرفتار آتش سوزی نشده اند، دچار سهل انگاری در بالا بودن میزان ریسک این خطر می شوند.
كارشناسان معتقدند كه حریق های بزرگ معمولا برای اولین بار و بدون پیش آگهی ملموسی برای ساكنین و شاغلین رخ می دهد .
آتش و آتش سوزی دو موضوع كاملا متفاوت از هم هستند آتش یک فعل خواسته و کنترل شده است كه برای ما دارای فواید زیادی است.
در صورتی که آتش سوزی یک عمل ناخواسته است كه زندگی را به كام آدمی تلخ می كند.
هدف از این سلسله مباحث آشنایی نسبی شما با ایمنی جهت کاهش حریق و شناخت انواع آتش و نحوه مقابله با هر كدام است.
که بعد از آن با آشنایی كامل به مبانی آتش و حفظ خونسردی شروع به اطفاء حریق نماییم.
خطرات آتش (اطفاء حریق):
تاثیرات آتش در جامعه
- خسارات اساسی به ساختمان ها
- از دست دادن – اقتصاد ، اعتبار، تسهیلات، از دست دادن کار
تاثیرات آتش در محیط زیست
- آلودگی – آب ، هوا، خاک، گیاهان و جانوران
تاثیرات آتش سوزی در زندگی بشر
- جراحات جسمی برای مثال سوختگی ها، استنشاق دود
- تاثیرات روانی شامل ضربه روحی و بیماری عصبی
- نبود بیمه توانگر باعث از دست دادن معیشت، کار و استرس نسبی میشود.
- مرگ افراد
آتش عبارت از یک سری عملیات شیمیایی و اکسیداسیون سریع حرارت‌‌زای مواد قابل اشتعال است.
- عوامل ایجاد كننده حریق
- پدیده‌‌های طبیعی ( رعد و برق)
- خطاهای انسانی ( کبریت و ته سیگار)
- نواقص فنی(سیم‌‌کشی‌‌ها و وسایل برقی)
- آتشسوزی عمدی (خودکشی، کینه توزی و پوشش جرم)
همانطور كه از تعریف آتش بر می آید برای ایجاد آتش سوزی سه عامل دخالت دارند كه اصطلاحاً به آن ها مثلث حریق گفته می شود.
مواد قابل اشتعال، حرارت و اكسیژن سه ضلع این مثلث را تشكیل می دهند.
مواد قابل اشتعال طیف وسیعی را شامل می شوند.
و از كاغذ و پارچه گرفته تا مایعاتی مانند نفت، بنزین، روغن ها و نیز انواع گازهای قابل اشتعال و انفجار را در بر می گیرند.
برای شروع هر آتش نیاز به مقدار كافی از حرارت است میزان این حرارت در مواد مختلف فرق می كند, حتی بعضی مواد دارای خاصیت خود به خود سوزی هستند مثلا فسفر سفید كه در آب نگهداری می شود در هوای آزاد آتش می گیرد.
اكسیژن نیز كه به میزان كافی در هوا وجود دارد برای هر حریقی یک امر اجتناب ناپذیر است, آتش هنگامی به وجود خواهد آمد که این سه عامل در کنار هم قرار گیرند و هر گاه یکی از این عوامل از صحنه دور شوند در واقع هر گاه این ارتباط سه گانه قطع شود آتش خاموش خواهد شد.
شكل صفحه بعد در درک بهتر این مفاهیم به شما کمک خواهند کرد.
هر آتشی كه ایجاد می شود یک سری مواد و محصولات نیز ایجاد می كند كه عبارتند از گازها و بخارات مختلف كه ممكن است سمی و یا غیر سمی باشند.
و ذرات که دود و دوده جزء این دسته اند و شعله که قسمت قابل رویت آتش است و در نهایت گرما یا کالری كه از مهمترین و فراوان ترین محصولات حریق است.
مثلث حریق:
اكسیژن – حرارت – مواد قابل اشتعال
گاز های تشكیل دهنده هوا:
نیتروژن78 درصد - اكسیژن 21 درصد – یك درصد گازهای دیگر
محصولات حریق:
گازها و بخارات حاصل از حریق- ذرات -شعله –گرما (انرژی)
| این دیاگرام به مثلث آتش معروف شده است. بیرون کشیدن هر کدام از عناصر تشکیل دهنده آتش برابر است با خاموش شدن آتش. شروع یک آتش با 3 عنصر : سوخت ، اکسیژن و حرارت میباشد. |
امروزه عامل چهارمی نیز در بحث ماهیت آتش برای ایجاد حریق معلوم گردیده است که به آن واکنشهای زنجیره ای می گویند.
این زنجیره در تغییر حالت ماده و ترکیب مکرر با اکسیژن حاصل می گردد و تداوم آتش وابسته به آن نیز است .
برای پیشگیری از آتش سوزی و مهار آن در زمان وقوع، وظیفه همه ما است كه اطلاعاتی در خصوص شناخت آتش، نحوه وقوع و نیز استفاده از تجهیزات اطفا و مهارت كاربرد آن ها را كسب كرده باشیم.
پروسه سوختن یک جسم زمانی شروع می شود كه در حضور اكسیژن، درجه حرارت بر حسب نوع ماده به میزان كفایت برسد (درجه اشتعال مواد).
در عمل سوختن، اكسیژن مورد نیاز از هوا تأمین می شود.
هرچه سطح جسم قابل سوختن، تماس بیشتری با هوا داشته باشد، عمل سوختن آسان تر و سریع تر انجام می شود.
به همین دلیل است كه گازها زودتر از مایعات و مایعات زودتر از مواد جامد آتش می گیرند.
در حریق ساختمان های مسكونی، آتش در اتاق های بسته با ملایمت شروع می شود و بعد از مدتی حرارت به حدی می رسد كه لوازم موجود به درجه حرارت اشتعال می رسند و بعد یک مرتبه تمام اتاق شعله ور می شود.
بعضی موارد، اتفاق می افتد كه حرارت به اندازه كافی بالا است ولی اكسیژن هوا كافی نیست؛
در این صورت دو حادثه رخ می دهد، یا شعله ور شدن متوقف می شود یا با باز شدن پنجره و شكستن در، یكباره هوا وارد و ناگهان انفجار رخ می دهد.
این اتفاق برای بعضی از مأموران آتش نشانی نیز در هنگام مأموریت اطفا پیش آمده است.
بنابراین اولین قدم برای مهار و اطفای حریق، قطع ارتباط سه عامل آتش زا و جداسازی مواد سوختنی از میدان آتش سوزی است.
تحقیقات نشان داده علاوه بر سه عامل فوق‌الذكر، عامل چهارمی نیز در ایجاد آتش سوزی می تواند دخالت داشته باشد و آن عكس العمل زنجیره ای بین مولكول جسم قابل احتراق و اكسیژن است.
عكس العمل زنجیره ای باعث شكستن و دوباره تركیب شدن مولكول های جسم قابل احتراق با اكسیژن محیط می شود و آتش سوزی به وجود می آید.
خود به خود سوزی:
در بعضی مواد همیشه نیاز به شعله و جرقه برای آتش گیری نیست بلكه در درجات معین ممكن است آتش گیری انجام و حتی خود به خود سوزی اتفاق افتد. علوفه و كاه خشک در زیر آفتاب , فسفر سفید در هوا
روش های عمومی اطفاء حریق
اصولا اگر بتوان یکی از عوامل ایجاد کننده حریق ( حرارت – اکسیژن – مواد سوختنی – واکنش های زنجیره ای ) را کنترل و محدود نمود و یا قطع کرد حریق مهار خواهد شد.
اگر چه واکنش های زنجیره ای لازمه بروز حریق است ولی در درجه اول اهمیت نیست.
روش های عمومی بر اساس ماهیت حریق به اشکال زیر می باشد:
- سرد کردن
- خفه کردن
- حذف ماده سوختنی
- کنترل واکنش های زنجیره ای
سرد کردن (اطفاء حریق)
یک روش قدیمی و متداول و موثر برای کنترل آتش است.
این عمل عمدتا به وسیله آب انجام می شود یکی از خواص دی اکسید کربن نیز سرد کردن آتش می باشد.
میزان و روش به کار گیری آب و نیز دی اكسید كربن در اطفاء حریق اهمیت دارد.
و بر حسب نوع كالای در حال سوختن و عوامل دیگری از جمله ارزش كالا و مقاومت آن و بسیاری عوامل دیگر بستگی دارد.
این روش برای حریق های دسته A مناسب است.
خفه کردن (اطفاء حریق)
خفه کردن پوشاندن روی آتش با موادی است که مانع رسیدن اکسیژن به محوطه آتش گردد.
این مواد باید سنگین تر از هوا بوده یا حالت پوششی داشته باشند در اینجا می توان از انواع پودر های خاموش كننده نام برد.
ضمنا خاک شن و ماسه و پتوی خیس نیز این کار را می توانند انجام دهند.
حذف مواد سوختنی (اطفاء حریق)
این روش در ابتدای بروز حریق امکان پذیر بوده و با قطع جریان , جابجا کردن مواد و جدا کردن منابعی که حریق تا کنون به آن ها نرسیده و کشیدن دیوار های حائل و یا خاکریز و همچنین رقیق کردن ماده سوختنی مایع را شامل می شود.
از نمونه های بارز در استفاده از این روش در خاموش كردن آتش مواردی مانند آتش سوزی در جنگل ها است.
كه در آنجا درختانی را كه هنوز آتش سوزی به آنها نرسیده است قطع می كنند تا از سرایت آتش به نواحی دیگر جلوگیری شود.
کنترل واکنشهای زنجیره ای (اطفاء حریق)
برای کنترل واکنش های زنجیره ای استفاده از برخی ترکیبات هالن و جایگزین های آن موثر می باشد.
این عمل برای کنترل حریق مشکل تر و گرانتر از سایر روش ها است ولی می تواند به صورت مکمل همراه با روشهای دیگر برای مواد پر ارزش به کار رود.
راه های انتقال و انتشار اطفاء حریق:
پیشروی و گسترش حریق می تواند از راه های مختلف انجام پذیرد كه این گسترش می تواند به مكان های مجاور و یا بالاتر و حتی پایین تر باشد.
- هدایت ( از مواد ملتهب و داغ ) (CONDUCTION)
- جابجایی هوای داغ (CONVECTION)
- تشعشع (RADIATION)
- شعله (FLAME CONTACT)
راه انتقال هدایت بیشتر در جامدات اتفاق می افتد.
این روش توسط هدایت دیوارها و فلزات و سطوح ما بین مواد احتراقی كه دارای هدایت های مختلف می باشند صورت می گیرد.
مقاومت مصالح به هدایت گرما در این روش اثر قابل توجهی در كنترل حریق دارد.
طبقه بندی آتش
شناخت نوع آتشسوزی و مواد سوختنی روشی است كه توسط آن می توان نوع كنترل و مهار آتشسوزی را تعیین كرد.
آتش سوزی ها بر اساس نوع مواد سوختنی، طبقه بندی می شوند.
این طبقه بندی ممكن است در كشور های مختلف متفاوت باشد.
مثلا در آمریکا و ژاپن توسط مراجع رسمی حریق در چهار دسته (A ,B, C D ) و در اروپا و استرالیا به هفت دسته (A, B ,C ,D ,E ,F, K ) تقسیم بندی شده اند.
در تقسیم بندی آمریکایی دسته C شامل حریق الکتریکی اما در تقسیم بندی دیگر این دسته شامل حریق های ناشی از گاز است.
دسته F, K نیز اخیرا به این تقسیم بندی ها اضافه شده است.
آتش های نوع A:
این نوع حریق از سوختن جامداتی كه پس از سوختن از خود خاكستر به جا می گذارند، به وجود می آیند.
آتش سوزی های ناشی از كاغذ، چوب، پارچه و پلاستیک و نظایر آن ها از این دسته هستند.
برای خاموش كردن آتش های نوع A بهترین ماده، آب است. مبنای اطفاء آنها بر خنک کردن است.
از وی‍‍‍ژگی های این مواد خاصیت درون سوزی آنها است.
یعنی اینكه دمای درونی جسم جامد در حدی است كه می تواند موجب شعله ور شدن مجدد شود بنابر این باید مبنای خاموش كردن این مواد سرد كردن باشد كه بهترین ماده برای این كار آب است.
اولین قدم برای مهار و اطفاء حریق، قطع ارتباط سه عامل آتش زا و جداسازی مواد سوختنی از میدان آتش سوزی است.
آتش های نوع B:
حریق ناشی از مایعات قابل اشتعال یا جامداتی که به راحتی قابلیت مایع شدن دارند (عموما مواد نفتی و روغنهای نباتی ) است.
برخی از این مواد حلال در آب هستند مانند الکل و استون لیکن استفاده از آب به دلایلی که در ادامه خواهد آمد به هیچ وجه برای خاموش کردن آنها مناسب نمی باشد.
اطفاء این حریق عموما مبتنی بر خفه کردن حریق است.
در آشپزخانه ها این نوع مواد از جمله روغن های خوراكی وجود دارند.
وقتی ظرف محتوی روغن آتش می گیرد نباید آن را زیر آب بگیریم زیرا آب باعث افزایش حجمی روغن خواهد شد.
و موجب پاشیده شدن روغن بر روی فرد خواهد شد توجه داشته باشید.
در این مواقع بهترین راه حل این است كه در ابتدای كار با حفظ خونسردی شیر گاز را ببندیم و سپس یك تكه پارچه روی ظرف بكشیم یا درب ظرف را ببندیم.
این كار مهم اما ساده موجب خاموش شدن آتش خواهد شد و هیچ آسیبی نیز متوجه شخص نخواهد شد.
آتش های نوع C:
آتش های ناشی از گاز های قابل اشتعال نظیر متان و اتان و پروپان و اکسیژن و هیدروژن و.... هستند.
که با کمترین گرما مشتعل می شوند و در حجم زیاد ایجاد اشتعال می کنند.
آتش سوزی ناشی از گازهای قابل اشتعال و انفجار به دلیل اهمیت، جزء طبقه دیگری از آتش سوزی ها مطرح هستند.
آن چه در مورد گازها مهم است، مشكلات با ریسک بالای كنترل و جلوگیری از اشتعال یا انفجار آن ها در زمانی است كه در هوا منتشر می شوند.
اما اگر گاز داخل مخزن باشد و آتش سوزی رخ دهد با عملیات سرد كردن و جا به جایی آن در مراحل اولیه قابل كنترل است.
خطرناک ترین حالت گاز زمانی است كه نشط كرده باشد نه زمانی كه آتش گرفته باشد.
هنگامی كه كپسول گازی آتش گرفته است در وحله اول با حفظ خونسردی از ناحیه كناره كپسول گاز و نه پشت سوپاپ به سیلندر گاز نزدیک می شویم و شیر آن را می بندیم.
اما هنگامی كه شیر گاز در اثر آتش سوزی آسیب دیده یا آب شده باشد هیچگاه نباید آتش آن را خاموش كنیم.
بلكه باید سیلندر گاز را به فضای باز برده و تا تمام شدن گاز درون آن و خاموش شدن آن فقط بدنه آن را به وسیله آب خنک كنیم.
در صورت خاموش كردن گاز در این حالت خطر نشط را نیز به آن اضافه كرده ایم.
در موارد بحرانی كه توسط آتش نشانان انجام می شود هنگامی كه باید حتما جلوی خروج گاز گرفته شود ماموران آتشنشانی از قطعات كوچک چوبی مخصوص این كار استفاده می كنند.
كه این قطعات را در داخل خروجی سیلندر گذاشته و با یک ضربه آن را محكم می كنند تا گاز خارج نشود و بعد اقدامات لازم را انجام می دهند.
این نكته نیز ناگفته نماند كه جنس شیر گاز از برنج است كه با ضربه جرقه نمی زند و از آتش سوزی احتمالی جلوگیری می كند.
گازهای قابل اشتعال دو نوع هستند:
- شهری (CNG)
- مایع (LPG)
دامنه انفجار در این نوع گاز ها با هم متفاوت است و بستگی به درصد حجمی از هوا كه از گاز اشباع می شود نسبت به هوای معمولی موجود در همان هوا و نوع گاز دارد.
دامنه انفجار در گاز شهری یا متان بین 5 تا 15 درصد حجمی و برای گاز مایع بین 1 تا 10 درصد حجمی است یعنی كه این گاز ها و هوای موجود در محیط باید در این دامنه قرار بگیرند تا انفجار و آتش سوزی صورت گیرد.
آتش های نوع D:
که آتش های ناشی از سوختن فلزات قابل اشتعال(فلزاتی که سریعا اکسیده می شوند)نظیر سدیم، پتاسیم, منیزیم و تیتانیم و... هستند. این آتش سوزی ها اغلب در صنایع و در پروسه های تولیدی ایجاد می شوند.
آتش های نوع E، که آتش های ناشی از جریان الكتریسیته هستند.
مانند آتش سوزی ناشی از وسایل برقی كه در اثر اتصالی و اضافه بار و... ایجاد می شوند.
و عموما در وسایل الکتریکی و الکترونیکی اتفاق می افتند از این گروه می توان سوختن کابل های تابلو برق یا وسایل برقی ( درب های الكتریكی و ...) و حتی سیستم های کامپیوتری را نام برد.
نامگذاری این دسته نه به خاطر متفاوت بودن نوع ماده سوختنی بلکه به خاطر مشخصات وقوع و اهمیت و نوع دستگاه ها است که حریق در آنها رخ می دهد.
آتش های نوع F این گروه به خاطر اهمیتشان به طور مجزا تقسیم بندی گردیده اند و شامل حریق مواد منفجره می باشد.
به طور كل بهترین روش اطفاء در این مورد جداسازی در صورت امكان می باشد.
در غیر این صورت باید مكان را تخلیه كنیم از این موارد می توان باروت, TNT و دینامیت را نام برد.
آتش های نوع K شامل حریق گیاهان خوراكی یا چربیهای اشباع شده حیوانی قابل اشتعال در ظروف یا تجهیزات طبخ صنعتی می باشد.
در آشپز خانه گرم در كترینگ می توان در اثر بی احتیاطی در پخت و پز و تنظیم شعله گاز شاهد این گونه حریق ها باشیم.
وسایل و لوازم مبارزه با آتش سوزی
كلیه آتش سوزی ها ( به استثنای انفجارات ) در مراحل اولیه كوچک و محدود می باشند.
و با گذشت زمان گسترش پیدا كرده و با آتش سوزی های مهیب و بزرگ به زیانهای شدید مالی و جانی منتهی می گردند.
كانون های بروز آتش سوزی در همه جا هست و محل و زمان مشخص برای بروز این گونه آتش سوزی ها وجود ندارد.
آتش سوزی ممكن است در طبقه سی ام یک ساختمان یا زیرزمین یک فروشگاه، در كابین یک هواپیمای مسافربری یا موتور خانه یک كشتی اقیانوس پیما، در یک معدن ذغال سنگ یا قلب یک جنگل وسیع، در دهانه یک چاه نفت یا در برج تفكیک یک پالایشگاه، در یک ساختمان عمومی و یا پانسیون كودكان و غیره به وقوع بپیوندد.
در كلیه این مكان ها نمی توان یک آتش نشان حرفه ای و دستگاه های مكانیزه و یا سیستم های گران قیمت اطفاء حریق قرار داد.
و آتش سوزی ها در مراحل اولیه به این گونه دفاع و مبارزه احتیاج ندارد.
پس لزوم وسایل دستی آتش نشانی محتوی مواد خاموش كننده مختلف برای نصب و آماده بودن در محل های احتمال بروز حریق امری اجتناب ناپذیر است.
امروزه صدها كارخانه سازنده در دنیا با نام های مختلف و استانداردهای متفاوت اقدام به ساختن این وسایل كرده و هر چند گاه نوعی جدیدتر با قدرت بیشتر به بازار عرضه می كنند.
لذا شایسته و بجا است كه اطلاعات فنی و نسبتاً دقیقی از انواع كپسول های دستی ,مواد شیمیایی مصرفی و مكانیزم كار كردن در اختیار علاقمندان قرار داده شود.
لازم به توضیح است كه اینگونه وسایل آتش نشانی هنگامی می تواند مفید باشد و جوابگوی احتیاجات باشند.
كه از نظر تعداد ، اندازه, نوع مواد شیمیایی و محل نصب ، نظر یم متخصص كسب و نسبت به آمادگی آنها برای مواقع اضطراری اطمینان حاصل شده باشد .
دستگاه ها و وسایل دستی اطفاء حریق در انواع مختلف و اندازه های متفاوت به منظور مبارزه با آتش سوزی های مختلف در مراحل اولیه طراحی و ساخته شده اند دقت كافی به عمل آمده كه از نظر حجم و وزن در حداقل ممكن بوده.
یا به آسانی قابل حمل و با سرعت برای مبارزه با آتش سوزی ها قابل استفاده باشد.
به منظور مبارزه با آتش سوزی های بزرگ تعدادی از این كپسول های شیمیایی در اندازه های بزرگتر یافت می شوند.
به منظور سهولت حمل و نقل روی شاسی های مجهز به چرخ نصب شده اند و به آسانی می توان آنها را از محلی به محل دیگر جا به جا كرد.
یا اینكه این دستگاه ها را با یک وسیله نقلیه یدک كرده و به محل منتقل نمود.
این گونه دستگاه ها معمولاً دارای شیلنگ های طویل و كافی بوده كه لزومی برای انتقال دستگاه به نزدیک حریق پیش نمی آید.
و معمولا امتیازات مثبت یا منفی این وسایل با كپسول های دستی مشابه است .
بر اساس شیوه اطفاء حریق و میزان گسترش حریق و نوع حریق این تجهیزات فرق می كند و به دو گروه متحرک و ثابت تقسیم می شوند.
خود این دو نوع نیز دارای تقسیم بندی های دیگری هستند كه در زیر می بینید:
تجهیزات متحرک:
- وسایل ساده مانند سطل شن و سطل آب و پتوی خیس و پتوی نسوز آتش نشانی
- خاموش كننده های دستی با حداكثر ظرفیت 14 كیلوگرم
- چرخ دار تا ظرفیت 90 كیلو گرم
- خاموش كننده های بزرگ خودرویی
تجهیزات ثابت :
- جعبه اطفاء حریق ( شیلنگ با آب تحت فشار )
- شبكه ثابت خاموش كننده مبتنی بر آب یا كف یا co2 یا پودر و یا تركیبات هالوژنه
- شیر های برداشت آب آتش نشانی ( ایستاده و دریچه دار )
خاموش كننده های دستی : EXTINGUISHERS
فرا گیرترین وسیله خاموش كننده شامل این دسته می باشد.
از آنجا كه اطفاء حریق در لحظات اولیه شروع آتش سوزی برای جلوگیری از صدمات جانی و اقتصادی اهمیت بسزایی دارد.
و یک اقدام سریع در امر اطفاء نه تنها می تواند از توسعه آتش جلوگیری بعمل آورد بلكه با خفه كردن آتش در نطفه ، خسارات ناشی از آنرا به حداقل میرساند.
برای این منظور از سالها قبل كارخانجات زیادی در كشورهای دنیا اقدام به طرح و ساخت وسائل مبارزه با حریق نموده اند كه نمونه ای ازاین نوع وسائل خاموش كننده های دستی آتش نشانی می باشند .
تاریخچه خاموش كننده ها:
- در سال 1816ناخدا بای در یارموث اولین خاموش كن دستی را اختراع كرد.
- سال 1912 اولین دستگاه كف شیمیایی دو گالنی در انگلستان ساخته شد.
- 1935 اولین خاموش كننده دو گالنی آب و گاز CO2 به بازار آمد.
- سال 1957 خاموش كننده پودری به بازار آمد.
- 1964 خاموش كننده خودكار به بازار آم.
تعریف خاموش كننده دستی:
خاموش كننده دستی به وسیله ای گفته می شود كه برای مبارزه با آتش سوزی طراحی و ساخته شده.
و با حد اكثر 14 كیلو وزن یا 14 لیتر ظرفیت مواد خاموش كننده كه فرد براحتی قادر به حمل و استفاده از آن باشد .
از خاموش كننده های دستی با توجه به مواد اطفایی داخل آنها می توان در لحظات اولیه و شروع آتش سوزی و برای حریق های كوچک و موضعی استفاده نمود.
برای خاموش كردن آتش از وسایل و تجهیزات مختلفی با توجه به نوع و وسعت و مكان آتشسوزی با ظرفیت‌های گوناگون استفاده میشود.
تامین فشار در خاموش كننده ها:
برای خارج شدن ماده خاموش كن از خاموش كننده و پرتاب آن به طرف آتش نیاز به فشار می باشد كه این فشار از راه های مختلف به شرح زیر تامین می گردد.
- فشار یا گاز حاصل از واكنش دو ماده شیمیایی
- فشار یک گاز بی اثر( معمولاً CO2 یا N2 ) موجود در محفظه ( كارتریج)
- از طریق كمپرس كردن هوا به داخل بدنه و تحت فشار قرار دادن آن
- درونی ماده خاموش كن
قدرت پرتاب :
برای اینكه بتوان بدون نزدیک شدن زیاد به آتش، مواد اطفایی را بر روی آتش پاشید.
معمولاً در استاندارد ها حداقل متراژی جهت پرتاب خاموش كننده ها در نظر گرفته می شود.
كه این فاصله در خاموش كننده ها متغیر و از 2 تا 7 متر در نوسان می باشد.
بطور مثال : در استانداردی برای خاموش كننده محتوی آب وقتی آب را بصورت جت (GET) پرتاب كند 7 متر و وقتی آب را بصورت اسپری ( FOG) پرتاب نماید حداقل 4 متر در نظر گرفته اند .
درصد تخلیه:
میزان مواد خاموش كننده باقی مانده پس از تخلیه در هنگام كار با دستگاه خاموش كننده از اهمیت زیادی برخوردار است.
درصد استفاده از مواد درون خاموش كننده یكی از مشخصه های مهم هر دستگاه است.
برای خاموش كننده های پودری میزان تخلیه مواد حداقل 85 درصد و برای آب و كف و CO2 حداقل 95 درصد پیشنهاد شده است.
زمان تخلیه:
بدلیل رشد تصاعدی حریق و نیاز به تاثیر مواد خاموش كننده بر آن سرعت عمل بسیار مهم است.
در جدول زیر مدت زمان تخلیه مواد اطفایی طبق استاندارد ایران آمده است.
| وزن ماده Kg | حد اقل زمان تخلیه طبق استاندارد ایران برحسب ثانیه |
| 3-1 | 8 |
| 6-3 | 10 |
| 9-6 | 10 |
| 19-14 | 10-15 |
انواع خاموش کننده ها:
همان طور كه آتش دارای طبقه بندی و دسته بندی است برای خاموش كردن آن نیز از خاموش كننده هایی استفاده می شود كه دارای انواع متفاوتی از لحاظ كاركرد و نوع ماده خاموش كننده و كاربرد هر یک برای آتش به خصوصی است.
خاموش كننده های سودا اسید، یكی از قدیمی ترین و معمول ترین دستگاه های دستی آتش نشانی است.
كه بیشتر در كارخانجات، منازل و مؤسسات خصوصی و عمومی مورد استفاده قرار می گیرد.
دو سوم حجم آن را محلول آب و بی كربنات سدیم و مقداری اسید سولفوریک تشكیل می دهد.
كه به منظور ایجاد نیرو برای خارج كردن آب داخل خاموش كننده از گاز كربنیكی كه در اثر واكنش شیمایی اسید با بی كربنات سدیم به وجود می آید استفاده می شود.
فرمول واكنش NaH CO3 + H2SO4…………NaSO4+ 2H2O + 2CO2 1.
دانستن این مطلب نیز بسیار حائز اهمیت است که زمان تخلیه خاموش کننده ها بسیار کم است.
برای مثال زمان تخلیه استاندارد برای...
شناخت کامل آتش سوزی و پیشگیری از آن
مقدمه اطفاء حریق
اطفاء حریق: آتش را یکی از چهار عنصر اصلی تشکیل دهنده جهان می دانستند.
در ایران آتش را بسیار محترم می داشتند و از این رو عده ای به اشتباه زرتشتیان را آتش پرست می نامیدند.
به جز ایرانیان و زرتشتیان پیروان آیین های دیگر هم کمابیش برای این عنصر ارزش قائل اند، چنانکه پیروان بودا آتش را هرگز با فوت کردن خاموش نمی کنند.
برابر عربى آتش، «نار» و 145 بار در قرآن آمده است.
واژه آتش در زبان پهلوی آتخش و در زبان اوستایی٬ آترش (ātarš) است.
این واژه برگرفته از واژه اوستایی آتَر (ātar) است. این واژه در پارسی میانه آتُر (ĀDUR یا ādar) و در فارسی امروزی آذر است.
آتش را در فارسی امروزی و در لهجه های گوناگون به شکل های آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر و... می گویند.
آتیش که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجه های دیگر است نیز در زبان پهلوی آدیشت یا آتیشت و پس تر در فارسی دری آذیش بوده است.
تسلط بر آتش یکی از نقاط عطف زندگی انسان بود که به مجموعه ای از تحولات انقلابی در زندگی آنان و تمایز آن ها از دیگر انسان سایان منجر شد.
ساخت آتش به منظور گرما، پخت غذا و حفاظت و روشن کردن کوره های صنعت صورت گرفت.
پخت غذا باعث شد تا هضم و جویدن غذاها ساده تر شده و مقدار انرژی قابل دریافت از مواد غذایی افزایش بیابد.
که خود میزان زمانی را که انسان صرف پیدا کردن غذا می کرد، کاهش می داد.
آتش در پیشرفت تمدن بشر نقش مؤثری داشته و در تهیه غذا، پوشاک، حمل و نقل، ضد عفونی کردن و ساختن تجهیزات به بشر كمک های فراوانی كرده است.
البته نباید فراموش كرد كه آتش همان اندازه كه می تواند برای انسان مفید باشد.
اگر درست به كار گرفته نشود و قابل مهار نباشد، بزرگترین و خطرناک ترین وسیله نابودی موجودات است.
در خصوص كشف آتش، حدس زده می شود آتش های اولیه به وسیله طبیعت ایجاد شده باشند.
به عنوان مثال آتش های ایجاد شده به وسیله رعد و برق، مواد مذاب آتش فشان ها یا اشعه سوزان خورشید را می توان بیان كرد.
به همین دلیل در وحله اول بشر از آتش ترسیده و پرستش آتش از همین جا منشأ گرفته است.
در گذشته آتش سوزی های بزرگی در دنیا اتفاق افتاده كه تلفات زیادی در بر داشته است.
به طور مثال در سال 1750 ده هزار خانه در شهر قسطنطنیه در آتش سوخت در مسكو در سال 1756 پانزده هزار خانه و در نیویورک در سال 1835 كلیه خانه های واقع در 13 هكتار زمین در آتش سوخت.
در سال 1996 در انگلستان بیش از 532000 فقره آتش سوزی ثبت گردید.
كه یک سوم آن در محیط كار اتفاق افتاده است كه باعث بیش از 600 مورد مرگ و 16000 جراحت به افراد شده است.
در ایران آتش سوزی جلفا در سال 1355 در آن زمان یک میلیارد تومان خسارت بر جای گذاشت.
طبق بررسی های انجام شده در هر سال بین 60 تا 90 مورد آتش سوزی به ازای هر یكصد هزار نفر جمعیت در شهر های كشور رخ می‌‌دهد.
كه بسیاری از آنها مربوط به محیط كار است .
آتش سوزی از حوادثی است كه هر لحظه ممكن است در هر مكان و برای هر كسی اتفاق بیفتد و بر اثر آن خسارت های جانی و مالی جبران ناپذیری وارد شود.
از این رو همه افراد به ویژه كودكان، سالمندان و همه مكان های پرخطر نظیر منازل، دفاتر كار، مدارس، بیمارستان ها، كارخانجات در معرض این خطر خانمان و جان سوز قرار دارند.
آمار هایی كه در جهان انتشار می یابد، معرف خسارات عظیم و تلفات نسبتاً زیاد ناشی از آتش سوزی است.
دانش و اطلاعات مربوط به آتش و شناخت راه های پیشگیری و كنترل آن، از ضروریات زندگی سالم محسوب می شود.
نتایج بررسی ها نشان می دهند نزدیک به 75 درصد آتش سوزی ها، قابل پیش بینی و پیشگیری هستند.
و مهم این است كه برای 25 درصد دیگر حریق های غیر قابل پیش بینی، تمهیدات مناسب نظیر طراحی و نصب سیستم های اعلام و اطفاء حریق و نیز آموزش های مستمر افراد در نظر گرفته شود.
اگر تصور شود كه با بیمه كردن مؤسسات و سازمان ها می توان خسارت های ناشی از آتش سوزی را جبران كرد، به خطا رفته ایم.
چرا كه جبران تلفات جانی و جنبه های روانی ناشی از آن بسیار سخت است.
بعضی افراد نیز به دلیل این كه تاكنون گرفتار آتش سوزی نشده اند، دچار سهل انگاری در بالا بودن میزان ریسک این خطر می شوند.
كارشناسان معتقدند كه حریق های بزرگ معمولا برای اولین بار و بدون پیش آگهی ملموسی برای ساكنین و شاغلین رخ می دهد .
آتش و آتش سوزی دو موضوع كاملا متفاوت از هم هستند آتش یک فعل خواسته و کنترل شده است كه برای ما دارای فواید زیادی است.
در صورتی که آتش سوزی یک عمل ناخواسته است كه زندگی را به كام آدمی تلخ می كند.
هدف از این سلسله مباحث آشنایی نسبی شما با ایمنی جهت کاهش حریق و شناخت انواع آتش و نحوه مقابله با هر كدام است.
که بعد از آن با آشنایی كامل به مبانی آتش و حفظ خونسردی شروع به اطفاء حریق نماییم.
خطرات آتش (اطفاء حریق):
تاثیرات آتش در جامعه
- خسارات اساسی به ساختمان ها
- از دست دادن – اقتصاد ، اعتبار، تسهیلات، از دست دادن کار
تاثیرات آتش در محیط زیست
- آلودگی – آب ، هوا، خاک، گیاهان و جانوران
تاثیرات آتش سوزی در زندگی بشر
- جراحات جسمی برای مثال سوختگی ها، استنشاق دود
- تاثیرات روانی شامل ضربه روحی و بیماری عصبی
- نبود بیمه توانگر باعث از دست دادن معیشت، کار و استرس نسبی میشود.
- مرگ افراد
آتش عبارت از یک سری عملیات شیمیایی و اکسیداسیون سریع حرارت‌‌زای مواد قابل اشتعال است.
- عوامل ایجاد كننده حریق
- پدیده‌‌های طبیعی ( رعد و برق)
- خطاهای انسانی ( کبریت و ته سیگار)
- نواقص فنی(سیم‌‌کشی‌‌ها و وسایل برقی)
- آتشسوزی عمدی (خودکشی، کینه توزی و پوشش جرم)
همانطور كه از تعریف آتش بر می آید برای ایجاد آتش سوزی سه عامل دخالت دارند كه اصطلاحاً به آن ها مثلث حریق گفته می شود.
مواد قابل اشتعال، حرارت و اكسیژن سه ضلع این مثلث را تشكیل می دهند.
مواد قابل اشتعال طیف وسیعی را شامل می شوند.
و از كاغذ و پارچه گرفته تا مایعاتی مانند نفت، بنزین، روغن ها و نیز انواع گازهای قابل اشتعال و انفجار را در بر می گیرند.
برای شروع هر آتش نیاز به مقدار كافی از حرارت است میزان این حرارت در مواد مختلف فرق می كند, حتی بعضی مواد دارای خاصیت خود به خود سوزی هستند مثلا فسفر سفید كه در آب نگهداری می شود در هوای آزاد آتش می گیرد.
اكسیژن نیز كه به میزان كافی در هوا وجود دارد برای هر حریقی یک امر اجتناب ناپذیر است, آتش هنگامی به وجود خواهد آمد که این سه عامل در کنار هم قرار گیرند و هر گاه یکی از این عوامل از صحنه دور شوند در واقع هر گاه این ارتباط سه گانه قطع شود آتش خاموش خواهد شد.
شكل صفحه بعد در درک بهتر این مفاهیم به شما کمک خواهند کرد.
هر آتشی كه ایجاد می شود یک سری مواد و محصولات نیز ایجاد می كند كه عبارتند از گازها و بخارات مختلف كه ممكن است سمی و یا غیر سمی باشند.
و ذرات که دود و دوده جزء این دسته اند و شعله که قسمت قابل رویت آتش است و در نهایت گرما یا کالری كه از مهمترین و فراوان ترین محصولات حریق است.
مثلث حریق:
اكسیژن – حرارت – مواد قابل اشتعال
گاز های تشكیل دهنده هوا:
نیتروژن78 درصد - اكسیژن 21 درصد – یك درصد گازهای دیگر
محصولات حریق:
گازها و بخارات حاصل از حریق- ذرات -شعله –گرما (انرژی)
| این دیاگرام به مثلث آتش معروف شده است. بیرون کشیدن هر کدام از عناصر تشکیل دهنده آتش برابر است با خاموش شدن آتش. شروع یک آتش با 3 عنصر : سوخت ، اکسیژن و حرارت میباشد. |
امروزه عامل چهارمی نیز در بحث ماهیت آتش برای ایجاد حریق معلوم گردیده است که به آن واکنشهای زنجیره ای می گویند.
این زنجیره در تغییر حالت ماده و ترکیب مکرر با اکسیژن حاصل می گردد و تداوم آتش وابسته به آن نیز است .
برای پیشگیری از آتش سوزی و مهار آن در زمان وقوع، وظیفه همه ما است كه اطلاعاتی در خصوص شناخت آتش، نحوه وقوع و نیز استفاده از تجهیزات اطفا و مهارت كاربرد آن ها را كسب كرده باشیم.
پروسه سوختن یک جسم زمانی شروع می شود كه در حضور اكسیژن، درجه حرارت بر حسب نوع ماده به میزان كفایت برسد (درجه اشتعال مواد).
در عمل سوختن، اكسیژن مورد نیاز از هوا تأمین می شود.
هرچه سطح جسم قابل سوختن، تماس بیشتری با هوا داشته باشد، عمل سوختن آسان تر و سریع تر انجام می شود.
به همین دلیل است كه گازها زودتر از مایعات و مایعات زودتر از مواد جامد آتش می گیرند.
در حریق ساختمان های مسكونی، آتش در اتاق های بسته با ملایمت شروع می شود و بعد از مدتی حرارت به حدی می رسد كه لوازم موجود به درجه حرارت اشتعال می رسند و بعد یک مرتبه تمام اتاق شعله ور می شود.
بعضی موارد، اتفاق می افتد كه حرارت به اندازه كافی بالا است ولی اكسیژن هوا كافی نیست؛
در این صورت دو حادثه رخ می دهد، یا شعله ور شدن متوقف می شود یا با باز شدن پنجره و شكستن در، یكباره هوا وارد و ناگهان انفجار رخ می دهد.
این اتفاق برای بعضی از مأموران آتش نشانی نیز در هنگام مأموریت اطفا پیش آمده است.
بنابراین اولین قدم برای مهار و اطفای حریق، قطع ارتباط سه عامل آتش زا و جداسازی مواد سوختنی از میدان آتش سوزی است.
تحقیقات نشان داده علاوه بر سه عامل فوق‌الذكر، عامل چهارمی نیز در ایجاد آتش سوزی می تواند دخالت داشته باشد و آن عكس العمل زنجیره ای بین مولكول جسم قابل احتراق و اكسیژن است.
عكس العمل زنجیره ای باعث شكستن و دوباره تركیب شدن مولكول های جسم قابل احتراق با اكسیژن محیط می شود و آتش سوزی به وجود می آید.
خود به خود سوزی:
در بعضی مواد همیشه نیاز به شعله و جرقه برای آتش گیری نیست بلكه در درجات معین ممكن است آتش گیری انجام و حتی خود به خود سوزی اتفاق افتد. علوفه و كاه خشک در زیر آفتاب , فسفر سفید در هوا
روش های عمومی اطفاء حریق
اصولا اگر بتوان یکی از عوامل ایجاد کننده حریق ( حرارت – اکسیژن – مواد سوختنی – واکنش های زنجیره ای ) را کنترل و محدود نمود و یا قطع کرد حریق مهار خواهد شد.
اگر چه واکنش های زنجیره ای لازمه بروز حریق است ولی در درجه اول اهمیت نیست.
روش های عمومی بر اساس ماهیت حریق به اشکال زیر می باشد:
- سرد کردن
- خفه کردن
- حذف ماده سوختنی
- کنترل واکنش های زنجیره ای
سرد کردن (اطفاء حریق)
یک روش قدیمی و متداول و موثر برای کنترل آتش است.
این عمل عمدتا به وسیله آب انجام می شود یکی از خواص دی اکسید کربن نیز سرد کردن آتش می باشد.
میزان و روش به کار گیری آب و نیز دی اكسید كربن در اطفاء حریق اهمیت دارد.
و بر حسب نوع كالای در حال سوختن و عوامل دیگری از جمله ارزش كالا و مقاومت آن و بسیاری عوامل دیگر بستگی دارد.
این روش برای حریق های دسته A مناسب است.
خفه کردن (اطفاء حریق)
خفه کردن پوشاندن روی آتش با موادی است که مانع رسیدن اکسیژن به محوطه آتش گردد.
این مواد باید سنگین تر از هوا بوده یا حالت پوششی داشته باشند در اینجا می توان از انواع پودر های خاموش كننده نام برد.
ضمنا خاک شن و ماسه و پتوی خیس نیز این کار را می توانند انجام دهند.
حذف مواد سوختنی (اطفاء حریق)
این روش در ابتدای بروز حریق امکان پذیر بوده و با قطع جریان , جابجا کردن مواد و جدا کردن منابعی که حریق تا کنون به آن ها نرسیده و کشیدن دیوار های حائل و یا خاکریز و همچنین رقیق کردن ماده سوختنی مایع را شامل می شود.
از نمونه های بارز در استفاده از این روش در خاموش كردن آتش مواردی مانند آتش سوزی در جنگل ها است.
كه در آنجا درختانی را كه هنوز آتش سوزی به آنها نرسیده است قطع می كنند تا از سرایت آتش به نواحی دیگر جلوگیری شود.
کنترل واکنشهای زنجیره ای (اطفاء حریق)
برای کنترل واکنش های زنجیره ای استفاده از برخی ترکیبات هالن و جایگزین های آن موثر می باشد.
این عمل برای کنترل حریق مشکل تر و گرانتر از سایر روش ها است ولی می تواند به صورت مکمل همراه با روشهای دیگر برای مواد پر ارزش به کار رود.
راه های انتقال و انتشار اطفاء حریق:
پیشروی و گسترش حریق می تواند از راه های مختلف انجام پذیرد كه این گسترش می تواند به مكان های مجاور و یا بالاتر و حتی پایین تر باشد.
- هدایت ( از مواد ملتهب و داغ ) (CONDUCTION)
- جابجایی هوای داغ (CONVECTION)
- تشعشع (RADIATION)
- شعله (FLAME CONTACT)
راه انتقال هدایت بیشتر در جامدات اتفاق می افتد.
این روش توسط هدایت دیوارها و فلزات و سطوح ما بین مواد احتراقی كه دارای هدایت های مختلف می باشند صورت می گیرد.
مقاومت مصالح به هدایت گرما در این روش اثر قابل توجهی در كنترل حریق دارد.
طبقه بندی آتش
شناخت نوع آتشسوزی و مواد سوختنی روشی است كه توسط آن می توان نوع كنترل و مهار آتشسوزی را تعیین كرد.
آتش سوزی ها بر اساس نوع مواد سوختنی، طبقه بندی می شوند.
این طبقه بندی ممكن است در كشور های مختلف متفاوت باشد.
مثلا در آمریکا و ژاپن توسط مراجع رسمی حریق در چهار دسته (A ,B, C D ) و در اروپا و استرالیا به هفت دسته (A, B ,C ,D ,E ,F, K ) تقسیم بندی شده اند.
در تقسیم بندی آمریکایی دسته C شامل حریق الکتریکی اما در تقسیم بندی دیگر این دسته شامل حریق های ناشی از گاز است.
دسته F, K نیز اخیرا به این تقسیم بندی ها اضافه شده است.
آتش های نوع A:
این نوع حریق از سوختن جامداتی كه پس از سوختن از خود خاكستر به جا می گذارند، به وجود می آیند.
آتش سوزی های ناشی از كاغذ، چوب، پارچه و پلاستیک و نظایر آن ها از این دسته هستند.
برای خاموش كردن آتش های نوع A بهترین ماده، آب است. مبنای اطفاء آنها بر خنک کردن است.
از وی‍‍‍ژگی های این مواد خاصیت درون سوزی آنها است.
یعنی اینكه دمای درونی جسم جامد در حدی است كه می تواند موجب شعله ور شدن مجدد شود بنابر این باید مبنای خاموش كردن این مواد سرد كردن باشد كه بهترین ماده برای این كار آب است.
اولین قدم برای مهار و اطفاء حریق، قطع ارتباط سه عامل آتش زا و جداسازی مواد سوختنی از میدان آتش سوزی است.
آتش های نوع B:
حریق ناشی از مایعات قابل اشتعال یا جامداتی که به راحتی قابلیت مایع شدن دارند (عموما مواد نفتی و روغنهای نباتی ) است.
برخی از این مواد حلال در آب هستند مانند الکل و استون لیکن استفاده از آب به دلایلی که در ادامه خواهد آمد به هیچ وجه برای خاموش کردن آنها مناسب نمی باشد.
اطفاء این حریق عموما مبتنی بر خفه کردن حریق است.
در آشپزخانه ها این نوع مواد از جمله روغن های خوراكی وجود دارند.
وقتی ظرف محتوی روغن آتش می گیرد نباید آن را زیر آب بگیریم زیرا آب باعث افزایش حجمی روغن خواهد شد.
و موجب پاشیده شدن روغن بر روی فرد خواهد شد توجه داشته باشید.
در این مواقع بهترین راه حل این است كه در ابتدای كار با حفظ خونسردی شیر گاز را ببندیم و سپس یك تكه پارچه روی ظرف بكشیم یا درب ظرف را ببندیم.
این كار مهم اما ساده موجب خاموش شدن آتش خواهد شد و هیچ آسیبی نیز متوجه شخص نخواهد شد.
آتش های نوع C:
آتش های ناشی از گاز های قابل اشتعال نظیر متان و اتان و پروپان و اکسیژن و هیدروژن و.... هستند.
که با کمترین گرما مشتعل می شوند و در حجم زیاد ایجاد اشتعال می کنند.
آتش سوزی ناشی از گازهای قابل اشتعال و انفجار به دلیل اهمیت، جزء طبقه دیگری از آتش سوزی ها مطرح هستند.
آن چه در مورد گازها مهم است، مشكلات با ریسک بالای كنترل و جلوگیری از اشتعال یا انفجار آن ها در زمانی است كه در هوا منتشر می شوند.
اما اگر گاز داخل مخزن باشد و آتش سوزی رخ دهد با عملیات سرد كردن و جا به جایی آن در مراحل اولیه قابل كنترل است.
خطرناک ترین حالت گاز زمانی است كه نشط كرده باشد نه زمانی كه آتش گرفته باشد.
هنگامی كه كپسول گازی آتش گرفته است در وحله اول با حفظ خونسردی از ناحیه كناره كپسول گاز و نه پشت سوپاپ به سیلندر گاز نزدیک می شویم و شیر آن را می بندیم.
اما هنگامی كه شیر گاز در اثر آتش سوزی آسیب دیده یا آب شده باشد هیچگاه نباید آتش آن را خاموش كنیم.
بلكه باید سیلندر گاز را به فضای باز برده و تا تمام شدن گاز درون آن و خاموش شدن آن فقط بدنه آن را به وسیله آب خنک كنیم.
در صورت خاموش كردن گاز در این حالت خطر نشط را نیز به آن اضافه كرده ایم.
در موارد بحرانی كه توسط آتش نشانان انجام می شود هنگامی كه باید حتما جلوی خروج گاز گرفته شود ماموران آتشنشانی از قطعات كوچک چوبی مخصوص این كار استفاده می كنند.
كه این قطعات را در داخل خروجی سیلندر گذاشته و با یک ضربه آن را محكم می كنند تا گاز خارج نشود و بعد اقدامات لازم را انجام می دهند.
این نكته نیز ناگفته نماند كه جنس شیر گاز از برنج است كه با ضربه جرقه نمی زند و از آتش سوزی احتمالی جلوگیری می كند.
گازهای قابل اشتعال دو نوع هستند:
- شهری (CNG)
- مایع (LPG)
دامنه انفجار در این نوع گاز ها با هم متفاوت است و بستگی به درصد حجمی از هوا كه از گاز اشباع می شود نسبت به هوای معمولی موجود در همان هوا و نوع گاز دارد.
دامنه انفجار در گاز شهری یا متان بین 5 تا 15 درصد حجمی و برای گاز مایع بین 1 تا 10 درصد حجمی است یعنی كه این گاز ها و هوای موجود در محیط باید در این دامنه قرار بگیرند تا انفجار و آتش سوزی صورت گیرد.
آتش های نوع D:
که آتش های ناشی از سوختن فلزات قابل اشتعال(فلزاتی که سریعا اکسیده می شوند)نظیر سدیم، پتاسیم, منیزیم و تیتانیم و... هستند. این آتش سوزی ها اغلب در صنایع و در پروسه های تولیدی ایجاد می شوند.
آتش های نوع E، که آتش های ناشی از جریان الكتریسیته هستند.
مانند آتش سوزی ناشی از وسایل برقی كه در اثر اتصالی و اضافه بار و... ایجاد می شوند.
و عموما در وسایل الکتریکی و الکترونیکی اتفاق می افتند از این گروه می توان سوختن کابل های تابلو برق یا وسایل برقی ( درب های الكتریكی و ...) و حتی سیستم های کامپیوتری را نام برد.
نامگذاری این دسته نه به خاطر متفاوت بودن نوع ماده سوختنی بلکه به خاطر مشخصات وقوع و اهمیت و نوع دستگاه ها است که حریق در آنها رخ می دهد.
آتش های نوع F این گروه به خاطر اهمیتشان به طور مجزا تقسیم بندی گردیده اند و شامل حریق مواد منفجره می باشد.
به طور كل بهترین روش اطفاء در این مورد جداسازی در صورت امكان می باشد.
در غیر این صورت باید مكان را تخلیه كنیم از این موارد می توان باروت, TNT و دینامیت را نام برد.
آتش های نوع K شامل حریق گیاهان خوراكی یا چربیهای اشباع شده حیوانی قابل اشتعال در ظروف یا تجهیزات طبخ صنعتی می باشد.
در آشپز خانه گرم در كترینگ می توان در اثر بی احتیاطی در پخت و پز و تنظیم شعله گاز شاهد این گونه حریق ها باشیم.
وسایل و لوازم مبارزه با آتش سوزی
كلیه آتش سوزی ها ( به استثنای انفجارات ) در مراحل اولیه كوچک و محدود می باشند.
و با گذشت زمان گسترش پیدا كرده و با آتش سوزی های مهیب و بزرگ به زیانهای شدید مالی و جانی منتهی می گردند.
كانون های بروز آتش سوزی در همه جا هست و محل و زمان مشخص برای بروز این گونه آتش سوزی ها وجود ندارد.
آتش سوزی ممكن است در طبقه سی ام یک ساختمان یا زیرزمین یک فروشگاه، در كابین یک هواپیمای مسافربری یا موتور خانه یک كشتی اقیانوس پیما، در یک معدن ذغال سنگ یا قلب یک جنگل وسیع، در دهانه یک چاه نفت یا در برج تفكیک یک پالایشگاه، در یک ساختمان عمومی و یا پانسیون كودكان و غیره به وقوع بپیوندد.
در كلیه این مكان ها نمی توان یک آتش نشان حرفه ای و دستگاه های مكانیزه و یا سیستم های گران قیمت اطفاء حریق قرار داد.
و آتش سوزی ها در مراحل اولیه به این گونه دفاع و مبارزه احتیاج ندارد.
پس لزوم وسایل دستی آتش نشانی محتوی مواد خاموش كننده مختلف برای نصب و آماده بودن در محل های احتمال بروز حریق امری اجتناب ناپذیر است.
امروزه صدها كارخانه سازنده در دنیا با نام های مختلف و استانداردهای متفاوت اقدام به ساختن این وسایل كرده و هر چند گاه نوعی جدیدتر با قدرت بیشتر به بازار عرضه می كنند.
لذا شایسته و بجا است كه اطلاعات فنی و نسبتاً دقیقی از انواع كپسول های دستی ,مواد شیمیایی مصرفی و مكانیزم كار كردن در اختیار علاقمندان قرار داده شود.
لازم به توضیح است كه اینگونه وسایل آتش نشانی هنگامی می تواند مفید باشد و جوابگوی احتیاجات باشند.
كه از نظر تعداد ، اندازه, نوع مواد شیمیایی و محل نصب ، نظر یم متخصص كسب و نسبت به آمادگی آنها برای مواقع اضطراری اطمینان حاصل شده باشد .
دستگاه ها و وسایل دستی اطفاء حریق در انواع مختلف و اندازه های متفاوت به منظور مبارزه با آتش سوزی های مختلف در مراحل اولیه طراحی و ساخته شده اند دقت كافی به عمل آمده كه از نظر حجم و وزن در حداقل ممكن بوده.
یا به آسانی قابل حمل و با سرعت برای مبارزه با آتش سوزی ها قابل استفاده باشد.
به منظور مبارزه با آتش سوزی های بزرگ تعدادی از این كپسول های شیمیایی در اندازه های بزرگتر یافت می شوند.
به منظور سهولت حمل و نقل روی شاسی های مجهز به چرخ نصب شده اند و به آسانی می توان آنها را از محلی به محل دیگر جا به جا كرد.
یا اینكه این دستگاه ها را با یک وسیله نقلیه یدک كرده و به محل منتقل نمود.
این گونه دستگاه ها معمولاً دارای شیلنگ های طویل و كافی بوده كه لزومی برای انتقال دستگاه به نزدیک حریق پیش نمی آید.
و معمولا امتیازات مثبت یا منفی این وسایل با كپسول های دستی مشابه است .
بر اساس شیوه اطفاء حریق و میزان گسترش حریق و نوع حریق این تجهیزات فرق می كند و به دو گروه متحرک و ثابت تقسیم می شوند.
خود این دو نوع نیز دارای تقسیم بندی های دیگری هستند كه در زیر می بینید:
تجهیزات متحرک:
- وسایل ساده مانند سطل شن و سطل آب و پتوی خیس و پتوی نسوز آتش نشانی
- خاموش كننده های دستی با حداكثر ظرفیت 14 كیلوگرم
- چرخ دار تا ظرفیت 90 كیلو گرم
- خاموش كننده های بزرگ خودرویی
تجهیزات ثابت :
- جعبه اطفاء حریق ( شیلنگ با آب تحت فشار )
- شبكه ثابت خاموش كننده مبتنی بر آب یا كف یا co2 یا پودر و یا تركیبات هالوژنه
- شیر های برداشت آب آتش نشانی ( ایستاده و دریچه دار )
خاموش كننده های دستی : EXTINGUISHERS
فرا گیرترین وسیله خاموش كننده شامل این دسته می باشد.
از آنجا كه اطفاء حریق در لحظات اولیه شروع آتش سوزی برای جلوگیری از صدمات جانی و اقتصادی اهمیت بسزایی دارد.
و یک اقدام سریع در امر اطفاء نه تنها می تواند از توسعه آتش جلوگیری بعمل آورد بلكه با خفه كردن آتش در نطفه ، خسارات ناشی از آنرا به حداقل میرساند.
برای این منظور از سالها قبل كارخانجات زیادی در كشورهای دنیا اقدام به طرح و ساخت وسائل مبارزه با حریق نموده اند كه نمونه ای ازاین نوع وسائل خاموش كننده های دستی آتش نشانی می باشند .
تاریخچه خاموش كننده ها:
- در سال 1816ناخدا بای در یارموث اولین خاموش كن دستی را اختراع كرد.
- سال 1912 اولین دستگاه كف شیمیایی دو گالنی در انگلستان ساخته شد.
- 1935 اولین خاموش كننده دو گالنی آب و گاز CO2 به بازار آمد.
- سال 1957 خاموش كننده پودری به بازار آمد.
- 1964 خاموش كننده خودكار به بازار آم.
تعریف خاموش كننده دستی:
خاموش كننده دستی به وسیله ای گفته می شود كه برای مبارزه با آتش سوزی طراحی و ساخته شده.
و با حد اكثر 14 كیلو وزن یا 14 لیتر ظرفیت مواد خاموش كننده كه فرد براحتی قادر به حمل و استفاده از آن باشد .
از خاموش كننده های دستی با توجه به مواد اطفایی داخل آنها می توان در لحظات اولیه و شروع آتش سوزی و برای حریق های كوچک و موضعی استفاده نمود.
برای خاموش كردن آتش از وسایل و تجهیزات مختلفی با توجه به نوع و وسعت و مكان آتشسوزی با ظرفیت‌های گوناگون استفاده میشود.
تامین فشار در خاموش كننده ها:
برای خارج شدن ماده خاموش كن از خاموش كننده و پرتاب آن به طرف آتش نیاز به فشار می باشد كه این فشار از راه های مختلف به شرح زیر تامین می گردد.
- فشار یا گاز حاصل از واكنش دو ماده شیمیایی
- فشار یک گاز بی اثر( معمولاً CO2 یا N2 ) موجود در محفظه ( كارتریج)
- از طریق كمپرس كردن هوا به داخل بدنه و تحت فشار قرار دادن آن
- درونی ماده خاموش كن
قدرت پرتاب :
برای اینكه بتوان بدون نزدیک شدن زیاد به آتش، مواد اطفایی را بر روی آتش پاشید.
معمولاً در استاندارد ها حداقل متراژی جهت پرتاب خاموش كننده ها در نظر گرفته می شود.
كه این فاصله در خاموش كننده ها متغیر و از 2 تا 7 متر در نوسان می باشد.
بطور مثال : در استانداردی برای خاموش كننده محتوی آب وقتی آب را بصورت جت (GET) پرتاب كند 7 متر و وقتی آب را بصورت اسپری ( FOG) پرتاب نماید حداقل 4 متر در نظر گرفته اند .
درصد تخلیه:
میزان مواد خاموش كننده باقی مانده پس از تخلیه در هنگام كار با دستگاه خاموش كننده از اهمیت زیادی برخوردار است.
درصد استفاده از مواد درون خاموش كننده یكی از مشخصه های مهم هر دستگاه است.
برای خاموش كننده های پودری میزان تخلیه مواد حداقل 85 درصد و برای آب و كف و CO2 حداقل 95 درصد پیشنهاد شده است.
زمان تخلیه:
بدلیل رشد تصاعدی حریق و نیاز به تاثیر مواد خاموش كننده بر آن سرعت عمل بسیار مهم است.
در جدول زیر مدت زمان تخلیه مواد اطفایی طبق استاندارد ایران آمده است.
| وزن ماده Kg | حد اقل زمان تخلیه طبق استاندارد ایران برحسب ثانیه |
| 3-1 | 8 |
| 6-3 | 10 |
| 9-6 | 10 |
| 19-14 | 10-15 |
انواع خاموش کننده ها:
همان طور كه آتش دارای طبقه بندی و دسته بندی است برای خاموش كردن آن نیز از خاموش كننده هایی استفاده می شود كه دارای انواع متفاوتی از لحاظ كاركرد و نوع ماده خاموش كننده و كاربرد هر یک برای آتش به خصوصی است.
خاموش كننده های سودا اسید، یكی از قدیمی ترین و معمول ترین دستگاه های دستی آتش نشانی است.
كه بیشتر در كارخانجات، منازل و مؤسسات خصوصی و عمومی مورد استفاده قرار می گیرد.
دو سوم حجم آن را محلول آب و بی كربنات سدیم و مقداری اسید سولفوریک تشكیل می دهد.
كه به منظور ایجاد نیرو برای خارج كردن آب داخل خاموش كننده از گاز كربنیكی كه در اثر واكنش شیمایی اسید با بی كربنات سدیم به وجود می آید استفاده می شود.
فرمول واكنش NaH CO3 + H2SO4…………NaSO4+ 2H2O + 2CO2 1.
دانستن این مطلب نیز بسیار حائز اهمیت است که زمان تخلیه خاموش کننده ها بسیار کم است.
برای مثال زمان تخلیه استاندارد برای...
طراحی کیترینگ